Yazının Tarihçesi (2)

Prof.Dr. Mehmet ÖZHANLI

mehmetozhanli@sdu.edu.tr

Yazının, günümüzde kullanılan biçimine dönüşmesi MÖ 8. yy’da olmuştur. MÖ 1. binde resim yazısının yerini alan lineer (çizgi) yazı, ilk defa Fenikeliler tarafından sistematik bir hale getirilerek günümüz alfabesine dönüştürülmüştür. Başta Yunanlar olmak üzere birçok uygarlık alfabeyi tüccar Fenikelilerden almıştır. Fenikeliler, Mezopotamya ve Mısır Uygarlıklarının kullandığı yazıyı alıp geliştirmelerine rağmen sesli harfleri, alfabeyi Fenikelilerden alan Yunanlılar bulmuştur. Sesli harflerin alfabeye eklenmesiyle, yazı geniş kitleler tarafından kullanılmaya başlandı ve yaygınlaştı. Uygarlığın her alanında olduğu gibi bütün ilkler Doğudan ortaya çıkmış ve Batıya aktarılmıştır. Ancak, batı halkları gelenekselci doğudan aldıkları her şeyi değiştirip – geliştirerek, doğu halklarına karşı büyük bir sömürü aracı olarak kullanmışlardır. Doğunun bu “makûs talihi” bu güne kadar hiç değişmemiş ve böyle devam ederse sanırım hiç değişmeyecektir.

Yazının icadı, MÖ 3200 tarihinden çok önce olabilir. Antik dönemin tarihsel ve uygarlık kronolojisi dünya üzerinde az sayıda kentte yapılan arkeolojik kazılarla oluşturulmuştur. Devam eden ve yeni yapılacak kazı çalışmaları mevcut kronolojiyi, Göbeklitepe’de olduğu gibi her an değiştirebilir. Her yıl yapılan kazılarla tarihi erkene inen uygarlıkta, yazı büyük bir ihtimalle MÖ 5. binden itibaren birçok yerleşimde kullanılmış olmalıdır.

İnsanın artı ürün elde etmesi, ticareti öğrenmesi ve Tanrının evi için vergi toplanması matematiksel yazının icadını başlatmıştır. Uzun yıllar Tapınağa toplanan vergilerin hesaplanmasında kullanılan yazı, zamanla insanın yaşadıklarını, gördüklerini, hissettiklerini, duygu ve düşüncelerini somut bir biçimde zamana not düşmesini sağladı. Kütüphaneleşen bu bilgiler, insanın diğer canlılardan farklılaşmasını, doğaya ve kendi türüne hükmetmesini hızlandırdı.

Yazıyı ilk kullananlar ve hükmedenler din adamlarıdır. Tapınak rahipleriyle başlayan bu kültür, manastırlar ve medreselerle devam ettirilmiştir. Yazının yöneticilerin ve din adamlarının tekelinden kısmen çıkması çok eskiye gitmez. Bundan dolayı erken dönemlerde yazılı olan her şeyi tarafsız görmek ve ona koşulsuz inanmak doğru değildir. Neticede o metinleri bir insanın yazdığı unutulmamalıdır. Yazılanların doğruluğunun sağlaması, farklı çağdaş uygarlıklara ait bütün yazılı metinlerin okunması ve karşılaştırılmasıyla yapılabilir. Ayrıca, kazılarda açığa çıkarılan o dönemlere ait arkeolojik materyalde değerlendirilmelidir.

“İlk” kelimesinin kullanımına her zaman çok dikkat edilmelidir. Yazıyı “ilk” kullandıkları düşünülen Sümerlerin, diğer uygarlıklardan çok farklı ve üstün olduğunu düşünmek, uygarlığın Sümerlere kadar almış olduğu yolu yok saymak ve diğer halklara büyük bir hakarettir. Uygarlığı bir köprü olarak düşünürsek Sümerler bu köprüden geçen bininci kişidir. Bininci kişinin geçebilmesi için ondan önce 999 kişinin geçmiş olması gerekir. 999 kişiyi görmezden gelip 1000. kişiyi ödüllendirmek ne kadar doğruysa Sümerleri de diğer halklardan üstün görmek o kadar doğrudur. Keramet Sümerler de değil keramet Fırat ve Dicle nehirlerinin taşıdığı bolluk ve bereketle zenginleşen Mezopotamya coğrafyasında. Tıpkı Nil ve Indus Nehirlerinin sağladığı imkânlarla zenginleşen ve erken uygarlaşan Mısır ve Hindistan gibi. İbn-i Haldun’un “coğrafya kaderdir” sözü bunu çok güzel özetlemiştir. Eğer Sümerler diğer halklardan daha zeki ve üstün olsalardı, yazıyı Mezopotamya’ya gelmeden önce kendi yurtlarında bulmaları gerekmez miydi? Sümerler, Mezopotamya’ya dışardan gelip tecrübelerle olgunlaşmış bilgiyi sadece daha iyi formüle etmişlerdir. Onlar gelip Mezopotamya’yı işgal etmeselerdi belki de yazı ve uygarlık daha erken vücut bulacaktı.

Uygarlık, insanın ilk aleti yapmasıyla başladı. İnsanın diğer canlılarla ve doğayla giriştiği yaşam mücadelesinde beynini kullanmayı ve becerilerini fark etmesi onu, diğer bütün canlılardan ayrıcalıklı kıldı. En ayrıcalıklı kılan şey de okuyup yazmasıdır. Sözün uçup gittiğini ve yazının kaldığını fark eden ilk insanlardan günümüze binlerce yıl geçmiş olmasına rağmen hala okuma ve yazma alışkanlığı edinemedik. Tanrının kelamını yazıya döken kutsal kitapların bile yazdıklarından bihaber kulaktan dolma, ezbere bir yaşam sürmeye devam ediyor insan.

En büyük kitap olan doğayı okumayı öğrenmeden; kutsal kitapların “yaşat!”, “sev!” ve “oku!” ilk emirlerini hiç anlayamayız. Bundan dolayı hiçbir şeyi yaşatamıyoruz, sevemiyoruz ve okuyamıyoruz. Okusak da anlamıyoruz…