Siyasi partilerle ilişki düzeyi, liderlik beklentisini nasıl etkiliyor? (5)

Hangi partiye yakın olanlar nasıl lider istiyor? Seçmen, taraftar, üye ya da militan olmak, liderlik beklentisini nasıl etkiliyor? Siyasal iletişim uzmanı Bülent Özgül araştırdı, sizler için yazdı…

(Geçen haftadan devam) -Geçen haftaki yazıya ulaşmak için tıklayınız-

3. YAKIN OLUNAN SİYASİ PARTİYLE İLİŞKİ DÜZEYİ İLE LİDERLİK BEKLENTİSİ İLİŞKİSİNE İLİŞKİN ARAŞTIRMA SONUÇLARI

3.1. Araştırmaya Dair Bilgiler

Makale konusunun da dahil olduğu araştırmanın amacı, liderlik sürecinin tüm unsurlarının ve bu unsurlara etki eden sosyoekonomik ve siyasi faktörlerin daha iyi anlaşılabilmesi bakımından anlamlı verilere ulaşmak ve siyasi partilerdeki liderlik sürecinin işleyişiyle ilgili çalışmalara katkıda bulunmaktır. Araştırmanın bu makaleyi ilgilendiren kısmında, siyasi partilerle çeşitli düzeylerde ilişki kuran yandaşların, ilişki düzeyleri ile liderlik beklentileri arasındaki ilişkiyi tespit etmektir.

Makale konusunun da dahil olduğu araştırma, ülke genelinde 35 farklı ilde uygulanmış, toplam 3250 anket formu SPSS ortamında analize tabi tutulmuştur.  Anket yapılacak iller belirlenirken, Türkiye’nin coğrafi bölgeleri ve NUTTS sınıflandırmasına (kalkınma ajansı bölgelerine) uygun dağılım olmasına dikkat edilmiştir. Bu çerçevede, ülkemizin 7 coğrafi bölgesinden ve 26 kalkınma ajansından en az bir ile ulaşılmaya çalışılmıştır. Her coğrafi bölgeden en az birkaç ile, kalkınma ajansı bölgelerinden ise bir tanesi dışında en az bir ile ulaşılmıştır. Böylece tüm Türkiye evrenini temsil edecek bir örnekleme ulaşılmaya çalışılmıştır.

Araştırmada uygulanan anket sorularına verilen cevaplardan elde edilen veriler, SPSS programında işlenmiş ve değerlendirmeler bu kapsamda yapılmıştır. Anket formunda kullanılan sorulara güvenilirlik analizi yapılmıştır. Tüm sorulara uygulanan analizde yüzde 81 güvenilirlik tespit edilirken, liderlik beklentisi ile ilgili ikinci gruptaki soruların genel analizinde güvenilirlik oranı yüzde 87 olarak tespit edilmiştir. Liderlik beklenti soruları grup grup analiz edildiğinde otoriter liderlik sorularının yüzde 72, demokratik liderlik sorularının yüzde 64, karizmatik liderlik sorularının yüzde 65, dönüşümcü liderlik sorularının yüzde 69 güvenilirliğe sahip olduğu tespit edilmiştir. Bu oranlar ölçeklerin güvenilir olduğunu göstermiştir. Değişkenler arasındaki ilişkinin tespiti için Crosstab, Means, t-testi (Independent-Samples T Test) ve Anova testi (One-Way Anova) uygulanmıştır.

Siyasi parti yandaşlarının liderlik beklentilerini etkileyen faktörlerle ilgili araştırmanın temel varsayımları ve makalemizi ilgilendiren alt varsayımı şunlardır:

Hipotez 1: Siyasi parti yandaşlarında karizmatik liderlik beklentisi daha yüksektir.

Hipotez 2: Siyasi partilerde yandaşların liderlik beklentileri sosyal ve kültürel faktörlerden etkilenmektedir.

Hipotez 3: Siyasi partilerde yandaşların liderlik beklentileri ekonomik faktörlerden etkilenmemektedir.

Hipotez: 4: Siyasi partilerde yandaşların liderlik beklentileri siyasi faktörlerden etkilenmektedir. 

Hipotez 4.3:  Siyasi partilerde yandaşların yakın oldukları PARTİYLE İLİŞKİ DÜZEYİ özellikleri, liderlik beklentilerini etkilemektedir.

Araştırmada, siyasi parti yandaşlarının sosyal, kültürel, ekonomik ve siyasi özellikleri bağımsız değişkenler olurken; bu yandaşların otoriter, karizmatik, demokratik, dönüşümcü ve genel liderlik özellikleriyle ilgili beklentileri bağımlı değişkenler olarak belirlenmiş ve bu değişkenler arasında ilişki olup olmadığı, varsa ne ölçüde olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır. Araştırmada sorulan sorular iki grupta toplanmıştır. Birinci grupta, katılımcıların sosyal, ekonomik ve siyasi özellikleriyle ilgili sorular sorulmuştur. İkinci grupta ise, çalışmada ele alınan Otoriter, Demokratik, Karizmatik ve Dönüşümcü liderlik özellikleriyle ilgili sorular ve genel liderlik beklentileriyle ilgili sorular sorulmuştur. Sorular sistematik olarak karıştırılarak sorulmuştur.

Yandaşların yakın oldukları partileriyle ilişki düzeyi Seçmen, Taraftar, Üye ve Militan düzeyinde ele alınmış, bu özellikler bağımsız değişkenler olurken; otoriter, karizmatik, demokratik, dönüşümcü ve genel liderlik özellikleriyle ilgili beklentiler bağımlı değişkenler olarak belirlenmiş ve bu değişkenler arasında ilişki olup olmadığı, varsa ne ölçüde olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır.

3.2. Araştırmanın Bulguları

Görüşülen toplam 3250 kişinin yüzde 32,5’ini 18-25 yaş grubu, yüzde 17,3’ünü 26-30 yaş grubu, yüzde 13,3’ünü 31-35 yaş grubu, yüzde 15,9’unu 36-45 yaş grubu, yüzde 12,4’ünü 46-55 yaş grubu, yüzde 8,7’sini 56 ve üstü yaş grubu oluştururken; yüzde 53,8’ini erkekler, yüzde 46,2’sini kadınlar oluşmuştur.

Görüşülenlerin öğrenim durumuna göre dağılımlarına bakıldığında, en büyük grubu yüzde 30,8 ile lise ve dengi okul mezunlarının oluşturduğunu görülmektedir. Üniversite eğitimi alanların oranı da sırasıyla yüzde 17,8’i önlisans mezunu, yüzde 15,9’u lisans mezunu ve yüzde 2,1’i lisansüstü mezunu şeklinde oluşmuştur. Okuma yazma bilmeyenlerin oranı yüzde 3,1, ilkokul mezunlarının oranı yüzde 15,7, ortaokul mezunlarının oranı da yüzde 14,6 olarak gerçekleşmiştir.

Görüşülenlerin yaşadıkları yere göre dağılımına bakıldığında en büyük grubu yüzde 54,9 ile ilçe ve daha alt düzeydeki birimlerde yaşayan insanların oluşturduğu görülmektedir. İl merkezinde yaşayanların oranı yüzde 21,3 olurken, büyükşehir merkezinde yaşayanların oranı yüzde 23,8 olarak gerçekleşmiştir.

Görüşülenlere sorulan “Kendinizi siyasi düşünceniz bakımından nasıl tanımlarsınız?” sorusuna verilen cevaplara bakıldığında, siyasi yelpazenin sağ tarafında kabul edilen muhafazakar, muhafazakar demokrat, sağcı, milliyetçi, liberal görüşe sahibim diyenlerin toplam oranı yüzde 52,6 olurken; sol tarafta kabul edilen solcu, sosyal demokrat, Atatürkçü, ulusalcı, sosyalist görüşe sahibim diyenlerin toplam oranı yüzde 39,2 olarak gerçekleşmiş, bu sayılanların dışındakileri ifade eden Diğer seçeneğini belirtenlerin oranı yüzde 8,2 olmuştur.

“Kendinizi hangi siyasi partiye yakın görüyorsunuz?” sorusunun cevaplarına, çalışmanın kapsamının sınırları içinde kabul edilen ve o dönemde mecliste temsil edilen AK Parti, CHP, MHP ve HDP alınmıştır. Bu soruya görüşülenlerin yüzde 37,6’sı AK Parti, yüzde 22,5’i CHP, yüzde 22,7’si MHP, yüzde 17,2’si de HDP cevabını vermiştir.

Görüşülenlerin siyasi özellikleriyle ilgili bir diğer soru da “Yakın olduğunuz partiyle ilişkiniz ne düzeydedir?” sorusu olmuştur. Bu soruya Duverger’in kullandığı sınıflandırma doğrultusunda militan (ateşli savunucu), parti üyesi, taraftar (sempatizan) ve seçmen seçenekleri konulmuştur. Görüşülenlerin yüzde 72,8’i bu soruya seçmen cevabını verirken, yüzde 14,6’sı da taraftar cevabını vermiştir. Bu oranlar, Türk seçmeninde görülen düşük siyasi katılımla uyumlu sonuçlardır.

Tablo 1. Görüşülenlerin Partileriyle İlişki Düzeylerine Göre Dağılımı

Görüşülenlerin siyasi özellikleriyle ilgili olarak sorulan “Daha önce ya da şimdi herhangi bir siyasi partide aktif olarak görev aldınız mı/alıyor musunuz?” sorusuna yüzde 87,0’ı “Hayır” cevabını verirken yüzde 13,0’ı da “Evet” cevabını vermiştir. Bir önceki soruda militanım ve parti üyesiyim diyenlerin toplam oranı olan yüzde 12,5 oranıyla, bu soruya evet diyenlerin oranı birbirine oldukça yakındır.

Yakın olunan siyasi partiyle ilişki düzeyinin liderlik beklentilerine etkisi konusu incelendiğinde, çalışma kapsamında görüşülenler bakımından ortaya çıkan sonuçlar aşağıdaki şekilde analiz edilmiştir.

Tablo 2. Görüşülenlerin Yakın Oldukları Siyasi Partiyle İlişki Düzeyi ile Liderlik Beklenti Ortalamaları

Şekil 1. Görüşülenlerin Yakın Oldukları Siyasi Partiyle İlişki Düzeyi ile Liderlik Beklenti Ortalamaları Arasındaki İlişki

Yakın olunan siyasi partiyle ilişki ile liderlik özelliklerine ilişkin beklenti ortalaması ilişkisine bakıldığında, görüşülenlerin yakın oldukları siyasi partilerle ilişki düzeylerinin liderlik beklentilerine etki ettiği görülmektedir.

Partisiyle ilişkisinin “Militan (ateşli savunucu)” düzeyinde olduğunu belirten görüşülenlerin otoriter ve karizmatik liderlik beklenti düzeyi, diğer grupların üzerinde yer almaktadır. Militan düzeyindeki görüşülenlerin otoriter liderlik beklenti ortalaması 3,43 iken, karizmatik liderlik beklenti ortalaması 4,06’dır. Militan düzeyindeki görüşülenler, 4,13’lük ortalamayla dönüşümcü liderlik beklentisi en düşük ikinci grup olurken, 3,87’lik ortalamayla demokratik liderlik beklentisi açısından da en düşük ikinci grup olmuştur. Bu durum, teorik olarak öngörülen tespitlere uygun bir sonuçtur. Partinin ateşli taraftarlarının liderlik beklentilerinin otoriter ve karizmatik yönünde tespit edilmesi, bu gruba dahil olmanın, bireylerin beklentileri üzerinde diğer faktörlerle birlikte etki ettiğini ortaya koymaktadır.

Partisiyle ilişkisi “Üye” düzeyinde olan görüşülenler ise dönüşümcü ve demokratik liderlik beklentisi açısından en yüksek beklentiye sahip grup olmuşlardır. Parti üyesi görüşülenler, 4,18’lik ortalamayla dönüşümcü liderlik, 3,95 ortalamayla demokratik liderlik beklentisi en yüksek grup olmuştur. Parti organizasyonu içerisinde yer almış olmalarının bu sonuçta önemli bir etkisi olduğu düşünülmektedir. Yine teorik bölümde de öngörüldüğü gibi, parti üyelerinin, parti içinde önemsenmek ve fikirlerine değer verilmesini beklemekten kaynaklanan demokratiklik beklentilerinin öne çıkması araştırma sonuçlarında da teyit edilmiştir.

Bu ilişkide, en çarpıcı durum partisiyle ilişkisi “Taraftar” düzeyindeki görüşülenlerde görülmektedir. “Taraftar”lar, bütün liderlik beklentileri bakımından en düşük ortalamaya sahiptirler. “Taraftar”ların otoriter liderlik beklenti ortalaması 3,26, karizmatik liderlik beklenti ortalaması 3,91, dönüşümcü liderlik beklenti ortalaması 4,12 ve demokratik liderlik beklenti ortalaması 3,83’tür. Bu sonuç da, ülkemizdeki siyasi katılım özellikleriyle örtüşen bir sonuçtur. Bir partiye aidiyet bağı taşımakla birlikte üye olmaktan kaçınan bu grup yandaşların, siyasi liderlikle ilgili olarak da diğer gruplara göre daha pasif bir beklenti içerisinde oldukları görülmektedir. Anketin yapıldığı dönemin şartlarına uygun olarak taraftarların da, araştırma sonuçlarında diğerlerinden hep önde çıkan dönüşümcü liderlik beklentisine sahip olmaları tutarlı bir sonuçtur.

Yakın olduğu partiyle ilişkisinin “Seçmen” düzeyinde olduğunu belirten görüşülenler ise, araştırmanın genel sonuçlarıyla uyumlu bir şekilde dönüşümcü liderlik beklentisi yüksek bir grup olmuştur. Bu gruba en yakın yandaş tipi olan taraftarların liderlik beklentileri ile tüm liderlik tiplerinde belirgin bir farklılık bulunan seçmen grubunun beklenti özellikleri, özellikle siyasi partiler açısından dikkatle incelenmesi gereken sonuçları barındırmaktadır. Partiyle aidiyet bağı en zayıf grup olan seçmenlerin, partilerin lider, program, vaat gibi ürünlerini en objektif değerlendiren toplumsal kesim olması; partilerin seçim politikalarının belirlenmesinde onları çok daha önemli kılmaktadır. Bu nedenle, özellikle bu grubun liderlik beklentilerinin seçimlerdeki tercihlerine etkisinin yüksekliği, seçim öncesi ve seçim döneminde sergilenecek liderlik tarzının belirlenmesine önemli ölçüde ışık tutacak bir faktör olabilecektir.

Yakın olunan siyasi partiyle ilişki düzeyi farklılığı ile liderlik özellikleriyle ilgili beklentiler arasındaki ilişkiye yönelik Anova analizine göre, tüm liderlik türü özellikleriyle siyasi partiyle ilişki düzeyi faktörü arasında anlamlı bir ilişki olduğu tespit edilmiştir (p: ,001 – ,009 – ,038 – ,002).

Bu incelemelerin ışığında, yakın olunan siyasi partiyle ilişki düzeyi faktörünün önemli bir liderlik beklentisi etkileyicisi olduğu söylenebilir. (Devamı var)