ŞEKER HASTALIĞI (DİABETES MELLİTUS) NEDİR?

Bugün her yaştan insanın yaklaşık %14 ünün sorunu olan şeker hastalığı tıbbi adıyla Diabetes Mellitus neredeyse insanlık tarihi kadar eskidir. Milattan önce 1500’lerde bazı hastaların aşırı idrar yaptığı, tatlı olan bu idrarlara karınca ve böceklerin akın akın kümeleştiği görülmüş, adı konmayan bu durum Milattan sonra 1770’li yıllarda kan ve idrarda şeker tespiti ile Latincede idrara geçen şeker anlamında (DM) hastalığı olarak adlandırılmıştır.

Diyabetin Tipleri Nelerdir?

1. Tip 2 Diyabet; toplumda daha sık görülen form olmakla beraber sonradan yaşam şartlarına bağlı olarak gelişir. Tüm diyabetlilerin %90’ı Tip 2 Diyabettir.
2. Tip 1 Diyabet; genetik ve immün sebeplerle hücre hasarı sonucu oluşur.
3. Gebelikte ortaya çıkan diyabet
4. Başka hastalıklar sonucu gelişen diyabet

Diyabette Vücudumuzda Neler Oluyor?

Diyabet başladığında, pankreas bezinden salgılanan insülin hormonu azalır veya üretilen insülin hormonu etkili bir şekilde kullanılamaz, sonucunda besinlerle alınan karbonhidrat protein ve yağların işlenmesinde bozukluklar sinsice başlar.

İnsülin eksikliği veya insüline direnç gelişimiyle besinlerden kana geçen şekerler (glikoz vb.), enerji olarak kullanılamaz ve kanda glikoz yükselmesine neden olur. İnsülin etkisizliğinde ve yetersizliğinde glikoz yüksekliği ile birlikte kandaki yağların ve proteinlerin işlenmesinde de bozukluklar olur. Kanda kolesterol, trigliserid, yağ miktarları artarak direkt veya dolaylı yollarla ateroskleroz, hipertansiyon ve ciddi kalp damar hastalıklarının gelişmesine neden olur.

Diyabetin Belirtileri Nelerdir?

Çok su içme, sık sık idrara çıkma, çok yeme, kilo kaybı, görme bulanıklığı, aşırı kaşıntı, tekrarlayan enfeksiyon, mantar enfeksiyonu gibi belirtiler görülürse çok geçmeden bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.

Diyabet Tanı Kriterleri

Açlık kan şekerinin 126 mg/dl ve üzerinde olması, gün içinde 200 mg/dl’yi geçen kan şekeri ölçümü, şeker yükleme testinde 2. saatte ölçülen kan şekerinin 200 mg/dl veya üzerinde olması durumlarından herhangi birinin görülmesi durumunda diyabet tanısı konulur.

Diyabetin Tedavisi var mı?

Hastalığı yok edecek bir tedavi şu an için yoktur. Ancak hastalığı yavaşlatmak ve oluşturacağı hasarları ve diğer hastalıkları önlemek için Tip 2 DM hastalığında tedavinin ilk temel basamaklarını eğitim, diyet, egzersiz, yaşam tarzının değişikliği ve düzenlenmesi oluşturur.

Tedavi Edilmezse Ne Olur?

DM hastalığında saatler ve günler içinde gelişen akut komplikasyonları ve yıllar içinde gelişen kronik komplikasyonları mevcuttur. Kronik komplikasyonlar şeker hastalarında uzun yıllar içinde gelişen durumlardır. Fakat şeker hastalığı düzenli takip ve kontrol altına alınmazsa 10-15 yılda olabilecek komplikasyonlar 3-5 yıl gibi kadar kısa sürede gelişebilir. Diyabet vücutta küçük veya büyük damar tıkanıklıklarına sebep olarak hemen hemen her organın fonksiyonu ve yapısını bozabilir (Erken yaşta demans, Alzheimer, işitme kaybı, cinsel fonksiyonların zayıflaması ve kaybı).

Diyabette Sakınılması Gerekenler

• Şeker ve bütün şekerli tatlılar (bal, reçel, şurup, çikolata vb.)
• Kurabiye, kek, pastalar, beyaz ekmek ve benzeri çörekler,
• Meşrubatlar (asitli ve gazlı içecekler, hazır meyve suları),
• Katı yağlar ve yağ içeriği fazla olan besinler,
• Salam, sosis, sucuk, pastırma gibi yiyecekler,
• Sakatatlar (karaciğer, beyin, dalak, böbrek, dil, işkembe vb.),
• Yağda kızartılmış yiyecek ve kavurmalar,
• Aşırı tuz ve tuz içeriği fazla olan besinler (konserve, salamura besinler, turşu vs.).

Diyabetliler İçin Öneriler

Öğün atlanmamalı, yemekler zamanında ve önerilen miktarlarda tüketilmelidir.

Beyaz ekmek yerine kepekli ekmek, pirinç yerine bulgur, meyve suyu yerine meyve tercih edilmelidir.

Taze sebze ve salata her öğünde bulunmalıdır.

Kurubaklagiller daha sık tüketilmelidir.

Balık ve tavuk eti tercih edilmelidir.

Etli yemeklere ayrıca yağ eklenilmemelidir, yemeklerde katı yağ yerine sıvı yağlar tercih edilmelidir.

Yemekler pişirilirken kızartma ve kavurma yerine izgara, haşlama veya firinda pişirme yöntemleri tercih edilmelidir.

Vücut ağırlığı kontrol altında tutulmalıdır.

Diyabetli bireylerde hareketin artırılması gerekir: yürüyüş, bisiklete binme, yüzme, bahçede çalışma gibi hareketlerle düzenli olarak fiziksel aktivitenin artırılması gerekir. Diyabetli bireylerin beslenme tedavileri; yaşına, boyuna, ağırlığına, fiziksel aktivite düzeyine, sosyoekonomik durumu beslenme alışkanlıklarına göre diyetisyen tarafından hazırlanmalı beslenme programı kişiye özel olmalıdır.

Alper BUĞDAY

Diyetisyen

Yalvaç İlçe Sağlık Müdürlüğü