Belediye ve Kooperatif İşbirliği

Ünal Örnek

unalornek@hotmail.com

Belediyeler belli bir nüfusa sahip yerleşim yerinde ülkelerin demokrasi kültürleri çerçevesinde getirilen yasalara göre kurulan, yapılaşan, halkın seçtiği temsilciler ile yönetim yapısının şekillendiği, sosyal görevleri olduğu kadar ekonomik görevleri de olan demokratik ve özerk yerel yönetim birimleridir.

Kooperatifler ise bireylerin tek başlarına yapamayacakları veya birlikte yapmalarında yarar bulunan işleri en iyi biçimde, kar amacı gütmeden, toplumsal fayda sağlayacak şekilde dayanışma kültürü içinde ekonomik güçlerini bir araya getirerek yaptıkları, ekonomik olduğu kadar sosyal refahlarını artırmak üzere faaliyet gösteren oluşumlardır.

Belediyeler ile kooperatiflerin ortak noktası belediyeler çalışmalarını yerleşim yeri ölçeğinde, halkın seçimi ve katılımı ile kamu hizmeti yürütürken, kooperatifler ortaklarını dikkate alarak çalışmalar yapar, ortaklarının seçimine, katılımına göre ve kooperatifçilik ilkeleri çerçevesinde hareket eder, çevre ve insan odaklı kalkınmayı hedefler, kooperatifçilik değerlerine göre olarak hizmet verirler.  Her ikisi de demokrasinin bir modeli olarak toplumdan güç alan, toplumsal katılımı ve hizmeti dikkate alan örgütlenmelerdir. Belediyeler kamu kuruluşu olarak hareket ederken, kooperatifler sosyo ekonomik ticari kuruluş olarak hareket eder.

Kooperatifler, özellikle satın alma gücü düşük olan kişilerin ortak amaçlarına ulaşmak ve ekonomik çıkarlarını korumak için bir araya gelerek kar amacı gütmeden kolektif olarak iş birliği yaptıkları örgütlenmelerdir. Belediyelerde kar odaklı hizmet etmeyen, halkın çıkarını gözeten, ekonomik ve sosyal olarak faaliyetler gerçekleştiren oluşumlardır.

Her iki modelin temeli gerçekte insanlık tarihi kadar eskidir. Gelişmeleri demokrasi kültürü ve insani değerlerdeki gelişmeye göre şekillenmiştir. Bu değerlerin yüksek olduğu ülkelerde belediyecilik ve kooperatifçilik üst düzeydedir. Hatta bazı ülkelerde adeta iç içe birbirini bütünlemekte ortak işbirliği içinde çalışmakta, halkın ihtiyaç duyduğu hizmetleri başarı ile yürütmektedirler. Toplumsal refah ve ekonomik kalkınmanın en büyük gücünü oluşturmaktadırlar.

Ülkemizde ve birçok ülkede belediyelerce kooperatiflerin desteklenmesine engel bir mevzuat yoktur. Tam tersine destekleyici doğrudan hükümler bulunmaktadır. 5393 sayılı belediyenin görev ve yetkilerini ortaya koyan Belediye Kanununda hizmet alanlarını ve görev gruplarını belirtmiştir. Bu kapsamda adı geçen Kanunun 14. Maddesinde belediye sınırları içinde ekonomi ve ticaretin gelişmesine katkı sağlamak belediyelerin görev ve sorumlulukları arasında gösterilmiştir.

Diğer taraftan 1163 sayılı Kooperatifler Kanununun 1. maddesinde yer alan kooperatif tanımı 2004 yılında 5146 sayılı tek maddelik bir yasayla değiştirilmiştir. Eskiden yasada yer alan “kamu tüzel kişileri, belediyeler, köyler, cemiyetler ve dernekler” yerine “tüzel kişiler” ifadesi getirilmiştir. Kooperatif tarifi; Tüzel kişiliğe haiz olmak üzere ortaklarının belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek veya geçimlerine ait ihtiyaçlarını işgücü ve parasal katkılarıyla karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak amacıyla gerçek ve tüzel kişiler tarafından kurulan değişir ortaklı ve değişir sermayeli ortaklıklara kooperatif denir tanımı getirilmiştir.

Zaten başından beri ülkemizde de belediyeler kooperatif girişimlerden ayrı düşünülmemiş idi. Kooperatifler yaşamın her alanında yaşanan sorunlarına sosyo ekonomik çözümler getirerek belediyelere katkı verecek oluşumlar olarak değerlendirilmiştir. Ancak ülkelerin demokrasi kültürü içinde geri kalmış ülkelerde bu ifadeler genellikle çarpıtılmış, dönem dönem belirli kesimlerin etkisi ile bu ortak çalışma zeminleri ötelenmiştir ve çalışmaları bir bakıma engellenmiştir. Ama sonuçta o ülkeler ve toplumlar kaybetmiştir. Ülkemizde de tarih boyunca geleneksel imece kültürü ve ahilik kültürü ile birlikte iş yapan ve dünya kooperatifçilik hareketine örnek olan insanlarımızın başarıları bazı çevrelerce adeta görmezlikten gelinmiştir. BM 2012 yılını Uluslararası Kooperatifçilik Yılı ilan ederken kooperatiflerin başarılarını dikkate alarak ilan etmiştir. Dünyadaki elde edilen başarıların global sorunların çözümünde sağladığı başarıyı görerek bu kararı almıştır.

Belediyeler her alanda kooperatiflerle çalışabilirler ve destekleyebilirler. Belediyeler ve kooperatifler temelde toplumsal faydaya yönelik hizmetleri ve insanı ve çevreyi ön plana almaktadırlar. Nitekim dünya örneklerinde şehirde belediyenin ilgi alanındaki her konuda kooperatifler çözüm yaratabilmektedirler. En güzel örneklerden biri yenidünya ülkelerinden olan Yeni Zelanda, Ashburton belediyesinin kooperatiflerle yaptığı ortak çalışmalardır. Şehrin Belediye başkanı Kooperatiflerin her alanda yaptığı işlerle işlerinin kolaylaştığını ve gurur duyduğunu ifade etmekte, dünya kooperatifçilik hareketi içinde de bu şehir Yeni Zelanda Kooperatif Hareketinin Başkenti olarak adlandırılmaktadır.

Dünyada olduğu gibi çok olmasa da ülkemizde de Belediyelerin kooperatifleri dikkate alan birçok çalışması bulunmaktadır. Bu konuda önemli başarılar elde edilmektedir. Birçok belediye kadın kooperatifleri ile sorunlara çözüm yaratma çabası içinde iken Ege bölgesinde belediyeler tarımsal amaçlı kooperatiflerle önemli projelere imzalar atmışlar ve başarı sağlamışlardır. Günümüzde tarımsal amaçlı kooperatifler, Enerji kooperatifleri, Tüketim Kooperatifleri, Eğitim ve İstihdam alanında, çocuk, engelli, mülteci ve daha birçok dezavantajlı grupların sorunlarının çözümünde Sosyal Kooperatifler olmak üzere daha birçok çeşit kooperatif şehrin sorunlarına çözüm üretebilecek fırsatlar yaratabilmektedirler.

Belediyeler ve kooperatifler için şehir ve ülke lehine çalışma yapacakları ve yürütecekleri birçok proje fırsatı vardır. Bu konuda devletçe gerekli yasal düzenlemeler yapılmıştır. Belediyeleri ile kooperatiflerin ortak çalışması için imkânlar sunulmuştur. Ticaret Bakanlığı Kooperatifçilik Genel Müdürlüğünce kooperatiflerle ilgili toplumsal ihtiyaçlara dikkate alınarak hazırlanan örnek ana sözleşmeler incelendiğinde gerek amaç gerekse faaliyet kalanları itibariyle belediyelerle kooperatiflerin işbirliği yapmaları için uygun şartların sağlandığı görülmektedir.

Belediye Kooperatif ilişkilerinin geliştirilmesinde her iki tarafa da büyük görevler düşmektedir. 21 yüzyılda şehirleşme ve teknolojik gelişme dikkate alınarak daha etkin projelerin geliştirilip hayata geçirilmesi mümkündür. Belediyelerin şirket mantığı içine gerek kendi, kuracağı ya da kurulu şirketlerle sorunlara uzun vadeli çözümler getirmeleri zordur. Kooperatiflerin belediyelerle ortak çalışması sosyal faydayı ve ekonomik refahı artırmada en etkili yoldur. Günümüzde ülkenin içinde bulunduğu ekonomik sorunlar ve belediyelerin sahip olduğu kaynaklar ile toplumun sorunlarının hepsine çözüm getirmek mümkün değildir. Halkında sorunlarını çözmede harekete geçmesi gereklidir. Bu noktada Kooperatifler yöreleri ve şehirlerin ekonomik ve sosyal sorunlarının çözümünde toplumsal katılımı ve sahiplenmeyi sağlayacak tek modeldir. Belediye ve kooperatiflerin hedefi topluma ve ülkeye en etkili ekonomik ve sosyal hizmettir. Sonuçta bu işbirliği her zaman toplum ve ülke yararına olacaktır.