19. yüzyılın ilk yarısında Yalvaç’ın sosyal ve ekonomik yapısıyla ilgili çarpıcı bilgiler

İlçemiz Yalvaç, köklü geçmişi ve tarihi yapısıyla bölgemizin önemli yerleşim yerlerinden biri. Geniş bir tarihi geçmişe sahip ilçemizle ilgili yapılan birçok çalışmanın her birinde, ilçemizin bu geniş geçmişinden kıymetli bilgiler, şehrimizin kadimliğini ortaya konuluyor.

Bu çalışmalardan biri de, Süleyman Demirel Üniversitesi Tarih Bölümü Araştırma Görevlisi Kamile Gül DEVECİOĞLU (Faydalı) tarafından yazılmış olan “10597 NUMARALI TEMETTUAT DEFTERİNE GÖRE YALVAÇ KAZASI’NIN SOSYAL VE EKONOMİK YAPISI” başlıklı lisans üstü tez çalışması. Çalışmada, 10597 Numaralı Yalvaç Temettuat Defteri’ne dayanarak, 19. yüzyılın ilk yarısında Yalvaç’ın sosyal ve ekonomik tarihini değerlendirilmeye çalışılmış. Defterin Tanzimat’ın ilanından sonra yapılan ilk temettuat sayımına ait olması Tanzimat’ın öncesi ve sonrası ile ilgili bilgileri yansıtması açısından büyük önem arz ediyor.

Çalışmanın önemli bulguları içeren sonuç bölümünde şu çarpıcı bilgiler paylaşılmış:

“Konya Eyaleti Hamid Sancağı’na bağlı olan Yalvaç’ın 508 sayfalık Temettuat defterinde, Yalvaç merkezinde Pazar, Görgü, Sofular ve Ulu mahalleleri bulunmaktadır. Ayrıca Yalvaç’ın köyleri olarak Sücüllü,Eyüklü, Gemen, Kuyucak, Örkenez, Gelegermi, Manarga, Akçaşar, Agab, Bahtiyar, Eğirler, Terziler, Körküler, Ayvalı, Sagir, Yarıkkaya, Surk, Köstük, Elbengi, Altıkapu ve Hisarardı yer almakta olup, kaza genelinde toplam 2453 hane bulunmaktadır.

XIX. yüzyılın başlarında iktisadi gelişmişlik ve nüfus bakımından Hamid Sancağı’nın en büyük kazasının Yalvaç olduğu 1822 tarihli tevzi defterindeki kayıtlardan anlaşılmaktadır. 1840 yılında Yalvaç’ta 1510’u kaza merkezinde, 10755’i de köylerde olmak üzere 12265 kişinin yaşamakta olduğu ve nüfusun tamamının da Müslüman olduğu tespit edilmiştir.

1256 sayımına ait 10597 numaralı Temettuat defterinin incelenmesi sonucu hanelerdeki mesleklerin çoğu tespit edilmiş olup, mesleği belirtilmeyen veya okunmayan hane sayısı sadece 72’dir. Buna göre Hamid sancağının demografik açıdan da en büyük kazası olan Yalvaç’ta Yalvaç’ta tarım ve hayvancılık en yaygın meslek olup, 2453 hane reisinden 1399’unun tarım ve hayvancılıkla geçimini sağlamaktadır. 235 kişi imalat, 35 kişi ticaret, 21 kişi hizmet, 10 kişi işçilik, 5 kişi inşaat, 178 kişi nakliyecilik, 53 kişi devlet görevlisi, 187 kişi askeri mesleklere mensuptur. Bununla birlikte 348 kişi işsiz ve yetim olup, 72 kişi de dul hatun ve kız çocuklarıdır. Ayrıntıya inersek Yalvaç’ta özellikle dokumacılık sektörü çok gelişmiş olup, bunda çalışanların çoğu çulhacı ve muytab’dır. Ayrıca büyük kısmı redif olan askeri bir zümrenin varlığı da tespit edilmiştir. Yalvaç’ta fiziksel ve ruhsal açıdan rahatsız, yetim, işi bulunmayan 348 kişinin kaza genelinin %14,2’sini oluşturması dikkate değer bir durumdur. Ayrıca Yalvaç genelinin %3’ünü de dul hatunlar, yetim kız çocukları ve talebeler oluşturmaktadır.

Yalvaç kazası genelinde bulunan 2453 hanenin 2337’ünün toprağı bulunmakta olup, bunun 283’ü kaza merkezinde 2054’ü de köylerde yaşamaktadır. Yani %95,2’inin toprağı bulunmakta olup, bu oran kaza merkezinde %93,7, köylerde ise %95,4’dür. Yalvaç’ta tarla ve tarla dışı toplam 83652 dönüm toprak yer almaktadır. Bunun 22548 dönümü kaza merkezinde, 61104 dönümü ise köylerdedir. Kaza genelinde toplam 82270 dönüm tarla vardır. Tarlaların 22231 dönümü kaza merkezinde, 60039 dönümü köylerdedir. Kaza genelindeki 1382 dönüm tarla dışı toprağın 317 dönümü kaza merkezinde, 1065 dönümü köylerde bulunmaktadır. Hane başına düşen toprak miktarları kaza genelinde ortalama 36 dönüm iken, mahallelerde 80 dönüm, köylerde de 30 dönümdür. Ayrıca 10597 numaralı Temettuat defterinde tarlalardan elde edilen gelirler değil, vergi mükelleflerinin sahip olduğu tarlaların değerleri yazılmıştır. Tarla kıymetleri toplamı 1181132 kuruş olup, bunun 401420,5 kuruşu kaza merkezinde, 779711,5 kuruşu da köylerdeki hanelerde kayıtlıdır. Tarla dışı topraklara ait toplam ise 283780 kuruş olup, 60214 kuruşu kaza merkezindeki hanelerde, 223566 kuruşu da köylerdeki hanelerde bulunmaktadır.

Yalvaç’ta hayvancılığın %67’si yük-binek, %33’ü büyükbaş hayvancılığıdır. Yalvaç genelindeki 2453 hanenin 2007’si hayvancılık yapmakta olup, bunun 248’i kaza merkezinde 1759’u da köylerde yaşamaktadır. Kaza genelinde halkın %81,8’i hayvancılık yapmakta olup, bu oran kaza merkezinde %82,1, köylerde ise %81,7’dir. Bununla birlikte yük-binek hayvanların kıymeti %74 iken, büyükbaş hayvanların ise %26’dır. Yalvaç’ta toplam 8691 hayvanın 953’ü kaza merkezinde, 7738’i de köylerde bulunmaktadır. Büyükbaş hayvancılığın dağılımına bakıldığında kazadaki 2836 hayvanın 363’ü kaza merkezinde, 2473’ü köylerdedir.

Yük-binek hayvancılığına bakıldığında ise kazadaki 5855 hayvanın 590’ı kaza merkezinde, 5265’i köylerdedir. Ulaşımın binek hayvanlarıyla yapıldığı 19. yüzyılda katırcılık ve kiracılığın yaygın olduğu, pahalı olan binek hayvanlarından da kiralama usulüyle faydalanıldığı görülmektedir. Ayrıca kaza genelinde hayvan kıymetleri toplamı 713948 kuruş olup, bu miktarın 89421 kuruşu kaza merkezindeki mahallelerdeki hanelerin, 624527 kuruşu da köylerdeki hanelerin üzerine kayıtlıdır.

Yalvaç kazasının 2266583 kuruşluk servetinin %64’ü olan 1458068 kuruş ile araziler yani topraklar büyük bir paya sahiptir. Hayvancılık ise 713948 kuruş ile %32 iken, gayrimenkul 94567 kuruş ile sadece %4’lük bir paya sahiptir.

Kaza merkezinin tamamında gayrimenkul bulunurken, köylerin sadece altısında gayrimenkul bulunduğu tespit edilmiştir. Kaza genelinde gayrimenkulü bulunan 124 hanenin 90 hanesi kaza merkezinde, sadece 34 hanesi köylerdedir. Gayrimenkullerin kaza genelindeki kıymet toplamları 94567 kuruştur.

10597 numaralı Temettuat defterinde salyane ve temettuat olmak üzere iki tür vergi karşımıza çıkmaktadır. Yaptığımız araştırmaya göre bu dönemde bu kazanın da içinde olduğu Hamid Sancağına “kalyoncu bedeliyesi” niteliğinde salyane tevzi edilmiştir. Kaza genelinde 2453 hanenin 2111’i salyane vergisi verirken, 342 hane muaftır. Toplam 275767 kuruş salyane vergisinin 259901,5 kuruşu yani %94,2’si köylerden, 15865,5 kuruşu yani %5,8’i kaza merkezinden toplanmıştır.

Yalvaç kazasından toplanan toplam 861180 kuruş temettuat vergisinin, 751395 kuruşu yani % 87’si köylerden, 109785 kuruşu olan %13’ü de kaza merkezinden elde edilmiştir.

Yerel tarih araştırmalarında birinci elden kaynaklar kullanılarak özelden genele ulaşılması amaçlanmaktadır.

Yerel tarihçilik çalışmaları, ana kaynakların, arşiv belgelerinin, çözümlenerek ve yorumlanarak geçmişin sosyal, ekonomik ve kültürel yapısının ortaya çıkarılmasıdır.

Biz de bu amaç doğrultusunda Yalvaç tarihine ışık tutmaya çalıştık. Bu çalışmanın ana kaynağı olan 10597 numaralı Temettuat defterinden elde ettiğimiz bilgiler sayesinde gerek kazanın sosyal ve ekonomik durumu, gerekse Hamid sancağının durumu hakkında genel yargılara ulaşmaya gayret ettik.”