Sanayi, Esnaf ve Hizmet Kooperatifleri ile CICOPA

Ünal Örnek

unalornek@hotmail.com

Çağımızın en büyük sorunların biri hiç şüphesiz istihdamdır. Mevcut uygulanan ekonomik modeller soruna çözüm bulmaktan çok sorunu içinden çıkılmaz hale getirmiş, üretim ve iş imkanları daralan yöreler işsizliğin, yoksulluğun pençesinde kıvranan ve hızla göç veren yerler haline gelmiştir. Her ortamda kooperatiflerin başarısız, halkın kooperatifleşmeye uzak olduğun öne süren ve çözümün özel sektörle mümkün olduğunu öne süren iş ve yatırım çevreleri yatırımlarını başka yerlere ve ülkelere taşımakta hiç düşünmemişlerdir. Boşalttıkları fabrikaları ve iş yerleri ile bu yöreleri kaderine terk etmişlerdir.

Bu olumsuz gelişmeler toplumsal duyarlılığı olan ülkeler ve liderler tarafından yeni kooperatiflerin gelişmesinin önünü açmıştır. Çözüm için yöreler kendi kaynaklarını kullanma ve değerlendirme yolunu seçmeye başlamışlardır. Bazı iş çevrelerinin kendi menfaatleri doğrultusunda halkı, politikacıları ve yöneticileri yanıltıcı tavırları karşısında dünyanın çeşitli bölgelerinde başarı hikayeleri ile insanlığın önünü açacak uygulamalar ortaya koymuşlardır.

Dünya kooperatifçilik hareketi içinde sanayi ve hizmet kooperatifleri istihdam konusunda önemli adımlar atan ve başarılar sağlayan kooperatifler arasına girmiştir. Terk edilen işyerlerinin işletilmesi, yeniden ekonomiye kazandırılması, yeni istihdam alanları yaratılması, kriz karşısında işyerlerinde işbirliği içinde zorlukların aşılması, sosyal sorunların çözülmesinde insani ve çevre bilinci ile sorunlara sahip çıkılması ve çözüm üretilmesi, toplumsal sorumluluk içinde davranılmasının öncüleri olmuşlardır. Geri kalmış ve ticari gücünü kaybetmiş yörelerin ve alanların yeniden canlanmasına katkı vermişlerdir.

Bu kooperatifler ülke bazında örgütlenmeleri yanında uluslararası alanda da bir araya gelmişlerdir.  Uluslararası Kooperatifler Birliğinin (ICA) sektör örgütlerinden biri olan Uluslararası Sanayi, Esnaf ve Hizmet Kooperatifleri Örgütü’nün (CICOPA) çatısı altında toplanmışlardır. Sadece ülkelerine değil dünyaya mesaj veren bu kooperatifler birçok ülkede kalkınmada en önemli örnek modeller olarak görülmeye başlamışlardır. Emek, sosyal alan, enerji ve daha birçok alanda iş ve hizmet üreten kooperatifler çağımızda dikkati çeken başarılara imza atan kooperatifler olmuştur.

CICOPA 1947 yılından bu yana Uluslararası Kooperatifler Birliği’nin (ICA) bir sektörel kuruluşu olarak yer almaktadır. CICOPA’ya üye kooperatifler grafik tasarım, inşaat, sosyal hizmetler, yenilenebilir enerji üretim, sanayi üretimi, eğitim, ulaştırma, sağlık, entelektüel hizmetler, zanaatkarlık faaliyetleri vb. konularda faaliyet yürütmektedirler. Bu hizmet alanları toplumun ihtiyaçlara göre günden güne gelişmektedir.  Kooperatiflerin çoğunu işçi kooperatifleri oluşturmaktadır. Ortakların çoğu çalışandır. Bu nedenle, şirket, geleneksel çalışanlardan veya serbest meslek sahiplerinden farklı olarak, “işçi mülkiyeti” adı verilen ayırt edici bir iş ilişkileri türü ile tanımlanmaktadır.

Günümüzde CICOPA’nın temel misyonu, işçi, sosyal ve üretici kooperatiflerini dünya ölçeğinde teşvik etmek ve temsil etmektir. Genel Kurulda (Oslo, 5 Eylül 2003) onaylanan CICOPA Stratejik Belgesi’nde olduğu gibi, ana politika öncelikleri şunlardır:

• İşbirliğine dayalı bir şekilde iş ve üretimin teşvik edilmesi,

• Belirli bir işletme ve emek teşkilatı türü olarak işçi mülkiyetinin teşvik edilmesi,

• Sanayi, sanat ve hizmet sektörlerinde kooperatif hareketinin teşvik edilmesi.

Bu amaçlar doğrultusunda CICOPA’nın faaliyetleri:

• Sektöründe dünya çapında ulusal örgütlerin mümkün olan en geniş temsilinin sağlanması,

• Özellikle belirli işçi ve üreticilerin kooperatif mevzuatı ve politikaları alanında lobicilik yapılması,

• Ulusal ve bölgesel düzeyde işçi ve üreticilerin kooperatiflerinin ve onların temsilci / destek kuruluşlarının gelişiminin desteklenmesi,

• Bilgi toplanması ve işçi ve üreticiler kooperatiflerinin durumunu kademeli olarak haritalanması,

• Üyelerin arasında bilgi akışının sağlanması, işbirliği ve görüş alışverişinin geliştirilmesi üzerinde yoğunlaşmaktadır.

Bugün CICOPA çatısı altında yer alan kooperatifler 30 ülkede toplam 46 üye kooperatif üst örgütü ve bunlara bağlı 68.000 işletme ile 4 milyon kişiye istihdam sağlamaktadır. Dünya genelinde ise İşçi kooperatifleri, sosyal kooperatifler ve serbest meslek sahibi olan ortakların oluşturduğu üretici kooperatiflerinin sanayi ve hizmetler alanında istihdam ettiği insan sayısı 16 milyon kişidir. Bunun 10.8 milyon sanayi ve hizmet alanında çalışmakta ve 5.8 milyonu serbest meslek mensubu üretici ortaktır.

CICOPA’nın iki bölgesel örgütü vardır. Bunlar Avrupa’da CECOP-CICOPA Europe ve Amerika’da CICOPA Americas’dır. CECOP – CICOPA Europe’un 15 Avrupa ülkesinde 26 üye örgütü ve 50.000 çalışan ortağı bulunmaktadır. Bu kooperatiflerin tesislerinde 1.3 milyon işçi çalıştırılmaktadır.  CICOPA Americas’ın Amerika kıtasında 10 ülkede 13 üye örgütü bulunmaktadır. CICOPA Kuzey ve Güney Amerika’da iki alt bölgeden oluşmaktadır. Güney Amerika Brezilya, Arjantin, Uruguay ve Paraguay kooperatif örgütlerinden, Kuzey Amerika CICOPA Mercosur olarak ABD, Kanada ve Meksika’daki kooperatiflerden oluşmaktadır.

Son yıllarda sanayileşmiş ülkelerde ve gelişmekte olan ülkelerde bu tür kooperatiflerin sayıları giderek artmaktadır. Dünya ekonomisinin son dönemdeki dönüşümü ile birlikte, sanayi ve hizmet kooperatifleri artık marjinal bir alan değil, etkin bir üretim gücüne sahip kuruluşlar haline dönüşmüştür. Ekonomik kriz karşısında güç kaybeden sanayi ve ticaretten pay alamayan şehirlerin ve yörelerin en büyük kurtarıcısı kendileri olduğu gerçeğinden hareket eden sanayi ve hizmet kooperatifleri bir gerçek olarak karşımızdadır.

Kooperatifler konusunda toplumu yanıltan çevrelerin kuyruklu yalanları artık sona ermiştir. Ticarette, sanayide ve toplumsal yaşamda önde olan batı ülkelerindeki başarı hikayeleri yanında ülkemizdeki örneklerde karşımızdadır. Bugün yaşadığımız sorunlar karşısında çözüm için ülkemizde de sanayi ve hizmet kooperatiflerine büyük ihtiyaç vardır.