Prof.Dr. Zafer Karaer yazdı: DİĞERKÂMLIK…

Prof.Dr. Zafer KARAER

ozyalvac@ozyalvac.com.tr

Son günlerde okuduğum, bir psikiyatrist, aynı zamanda yazar, yönetmen, senarist ve oyuncu olan beğendiğim bir sanatçımız tarafından yazılmış anılarından örnekler sunduğu bir kitapta; “İstiklal Marşımız ve Bir Paltosuz Milletvekili” başlıklı yazımda milli şairimiz Mehmet Akif Ersoy’un, sırtında paltosu dahi olmadığı halde, o zamana göre bayağı yüklü miktarda kazandığı ödül parasını Hilal-i Ahmer (KIZILAY) bünyesindeki Dâr-ül Mesaiye bağışlamasını en güzel anlatan olağanüstü anlam yüklü o sihirli kelimeye rastladım: DİĞERKÂM veya DİĞERKÂMLIK.

İtiraf ediyorum, bugüne kadar bu kelimeyi okumamış, duymamıştım. Çoğumuzun da okuyup duyduğunu sanmıyorum, meğer o ne güzel bir kelime, ne güzel bir sıfat, ne güzel bir anlam taşıyormuş. Bununla birlikte bu kelime yazılışı çok doğru olmasa da “diğergam ve diğergamlık” olarak da karşımıza çıkabiliyor.

Diğerkâm, etimolojik olarak Farsça dīgar “başka (sı)” ve kâm “seven, sevgi, arzu sözcüklerinin bileşiğidir. Bu kelime Yeni Osmanlıca bir deyim olarak 20. yüzyıl başlarında ortaya çıkmış, “’BAŞKA-SEVEN’ anlamını taşıyor, Türkçe ÖZGECİL (=Kişisel yarar gözetmeksizin başkasına yararlı olmaya çalışan) olarak karşılık bulmuş. Ancak özgecil diğerkâmı tam anlamıyla karşıladığı tartışılır. Çünkü diğerkâmlık, başka sevmenin veya özgecilin bayağı ötesinde, bireyin herhangi bir çıkar gözetmeden, dışarıdan ödül beklemeden, hatta bazen de bir bedel ödeyerek diğer bireylerin veya toplumun iyiliği uğruna fedakârlıkta bulunmayı prensip edinen bir tutumu ifade eder.

Diğerkâmlık karşısındakinin yerine kendini koyma veya karşısındakini kendi benliğine özüne yerleştirmek, onunla hemhal olmak, aynı yerde aynı derdi çeken olmaktır. Bu anlamlarıyla diğerkâm; karşısındakini anlayarak iletişim kurma davranış biçimi olan empatiden ayrılır. Diğerkâm kelimesi bir sözlük manalandırması dışında, tasavvuf ve felsefede de kendine yer bulmaktadır.

Tasavvuftaki diğerkâmlık da normal hayattakine benzer anlama sahiptir. Herhangi bir çıkar gözetmeksizin, koşulsuz başkalarına yardım etme anlamındadır. Kişinin başkalarını kendi nefsine tercih etmesidir. Kendinden çok başkalarını, yani diğerlerini düşünmesidir. Bencilliğe karşı olan diğerkâmlık cimrilik ve pintilik gibi kavramlara da karşıdır. Bu tarz davranışlardan da kaçınılması gerektiği diğerkâmlık anlayışının bir parçasıdır. Burada kastedilen düşünce, kendi gelişim ve gereksinimlerin kenara itilerek başkalarının çıkarlarını gözetmeye çalışmak anlamı değildir. Kastedilen düşünce, başkalarını da kendisi kadar düşünme, sevme anlamındadır.

Felsefede diğerkâmlık ise; Fransız düşünür filozof Auguste Comte(1798-1857) tarafından 1830 yılında ortaya atılan Altrüizm (Fr. altruiste) kavramı ile bir ahlak görüşü olarak yerini almış: “Başkalarının iyiliği için yaşama arzusu” olarak tarif edilmiş, ayrıca, toplumsal bir ilişki olduğu ve bireyle toplumun gerçek uyuşumuyla belirdiği, “başkalarının yararını da kendi yararı kadar gözetmek” ya da “diğer insanlara maddi veya manevi kişisel çıkar gözetmeksizin yararlı olmaya çalışmak ve ‘bencillik karşıtı hareketlerde bulunmak” olarak da tanımlanabilmektedir.

Aslında, güzel dilimizde diğerkâm ve benzer kelimeleri anlamlı yerlerde sıklıkla yazmak, konuşmak, özellikle bu sıfata layık olanları üstünlük vasıflarıyla mükafatlandırmak, insanlarımızı iyi ahlak değerlerine; iyiye, güzele, doğruluğa, vicdani duygulara, hakikate, adalete, fedakarlığa, merhamete, kendinden önce toplumu ve başkalarını düşünmeye yönlendirmesi bakımından çok çok önemli olduğunu düşünüyorum. Bugün ülkemizde yaşanılan afet ve felaketler, maalesef bir çok insanımızın iyi ahlak değerleri ile çok fazla donanımlı olmadığını göstermiştir. Bu yüzden afet ve felaketler çok daha yıkıcı ve çok daha kahredici olmuştur. Keza yine günümüzde seçim ortamında yapılan propagandalarda kullanılan üslup ve sıfatlar, iyi ahlak değerleri bakımından yıkıcı olmaktadır. İşte, toplumun yapı taşı insanımızın, karakter yapılanmalarında, ihtiyacı olan yukarıda sayılan üstün iyi AHLAK değerleri ile yoğurulmasında diğerkâm ve benzer kelimelerin, bir hamurun kıvam kazanması, kabarması için gerekli olan maya etkisinde olabileceğine inanıyorum. Hani derler ya: mayası, karakteri bozuk; işte bu ve benzer kelimeler mayayı da, karakteri de düzeltebilecek ve insanı insan yapabilecek en değerli sıfatlardır. Yani toplumda karakteri olumlu yönde yapılandıran önemli unsurlar olacağını düşünüyorum.

Evet, herkes Mehmet Akif gibi bir şair olamaz ama, herkes Mehmet Akif gibi diğerkâm insan olabilir. Hayatta ismin önüne alınabilecek, en önemli, en güzel, en değerli ve en insani sıfatlardan biri olan diğerkâm olduğunu düşünüyorum, çünkü alicenap, azıklı, baba, bağışçı, bonkör, cennetlik, cennetmekân, civanmert, cömert, değerbilir, dokuz körün bir değneği, fedakâr, feragatli, fukara babası, hamiyetli, hamiyetperver, hayır sahibi, hayırperver, hayırsever, hazımlı, hoşgörücü, hoşgörülü, imanlı, insaflı, insan, insan evladı, insancı, insancıl, insaniyetli, iyi kalpli, iyi niyetli, iyi yürekli, iyicil, iyilik perisi, iyilikbilir, iyiliksever, kadirbilir, kadirşinas, kişilikli, kişioğlu, lütufkâr, melek gibi, mürüvvetli, müsamahakâr, müsamahalı, oğuz, özgeci, özgecil, özveren, özverili, toleranslı, vicdanlı, yardımcı, yardımsever gibi insanı insan yapan benzer sıfatların önemli bir kısmını içinde barındırır. Peki! Günümüzde gerçekten diğerkâm insanlar kaldı mı? Esas mesele bu!

Prof.Dr.Zafer KARAER